De omgang met water en de worsteling met de zee, die zo kenmerkend is voor de Nederlandse geschiedenis, is onlosmakelijk met de geschiedenis van het eiland Schokland en haar bewoners verbonden. Dit eiland, dat vroeger in de Zuiderzee lag, verloor langzaam de strijd met het water. Door het afsluiten en gedeeltelijk inpolderen van de Zuiderzee is het eiland tegenwoordig echter weer te bewonderen in de Noordoostpolder in Flevoland. Lang voor Schokland een eiland in de Zuiderzee werd, maakte het deel uit van het vasteland. De oudste bewoning reikt maar liefst 12.000 jaar terug, en nergens in Nederland zijn de resten uit dit verre verleden zo goed bewaard gebleven als in de bodem van Schokland. Van het vroegere Schokland is tegenwoordig nog maar een klein deel over. De Zuiderzee knaagde geleidelijk stukken van het eiland af, tot Schokland uiteindelijk niet meer genoeg bestaansmogelijkheden voor de bevolking bood. Met name in de winterperioden werd bittere armoede geleden, en in 1859 verliet de bevolking het eiland. Na de ontruiming bleef het eiland voor de scheepvaart een belangrijk baken in zee en toevluchtsoord in tijden van nood.
Het rijk geïllustreerde boek laat het leven van de Schokkers door de eeuwen heen zien. Het verhaalt over boeren en vissers, katholieken en protestanten, armoede en voorspoed, ontruiming en uiteindelijk internationale erkenning toen UNESCO in 1995 Schokland en omgeving als Nederlands eerste monument op de Werelderfgoedlijst plaatste.

In hun boek maken Aaldert Pol en Gerrit van Hezel een - chronologische - reis door de tijd. Veel sightseeing ook, met fraaie illustraties en luchtfoto's van Hans Veenhuis. En veel inkijkjes in de ups en downs van het dagelijks leven op Schokland. Pol: "Te vaak gaan historische verhalen over machthebbers en oorlogen." Maar hun boek gaat over jagers, vissers, boeren en binnenschippers, over veranderingen in het landschap, over mensen die vechten tegen het water en over mensen die een nieuw bestaan moesten opbouwen. Maar dat Schokland in 1859 op last van koning Willem III is ontruimd, is een mythe, betogen Pol en Van Hezel. "Het is zo'n voorbeeld waarin men geen weet heeft van het historisch perspectief, want de koning kon daar niet over beslissen", aldus Pol. De ministers beslisten, maar er was geen sprake van een door de overheid gedwongen vertrek. "De ontruiming heeft nauwelijks een rimpeling in de vaderlandse geschiedschrijving veroorzaakt." En toch: het ging om 600 mensen die hun eiland moesten verlaten. Pastoor Ter Schouw zorgde ervoor dat zij een goede vergoeding kregen en elders een nieuw bestaan konden opbouwen. De overheid kwam over de brug met 140.000 gulden. Dat ging opmerkelijk gemakkelijk, want het was simpel rekenen. Als de bevolking vertrok waren voorzieningen op het eiland niet meer nodig: betaling van de onderwijzers, de predikant en pastoor en het onderhoud van het eiland. Dus de overheid verdiende geld met de ontruiming. Maar het plan om het halve eiland aan de golven prijs te geven, ging niet door. Daar stak Willem Jan Schuttevaer een stokje voor. Schuttevaer zorgde ervoor dat de haven van Emmeloord behouden bleef als vluchthaven voor de schepen op de Zuiderzee. Dat was omstreeks 1860, toen het eiland al was ontruimd.

Er is door de schrijvers - als leden van de vereniging - dankbaar gebruik gemaakt van Het Schokker Erf, gezien de talloze verwijzingen naar artikelen uit ons verenigingsblad, vaak van de hand van Ab Klappe, Bruno Klappe en Wim Veer. De rol van de redactie van Het Schokker Erf bleef echter beperkt tot het leveren van enkele illustraties. Maar een fraai vormgegeven boek is het zeker, dat alleen al vanwege de prachtige illustraties, vaak in kleur, de aanschaf meer dan waard is.

Voor een overzicht van de inhoud en de verkorte artikelen kunt u terecht op www.schoklanddoordeeeuwenheen.nl.

Gerrit van Hezel & Aaldert Pol
Schokland en omgeving - Leven met water (deel twee in een reeks over Nederlandse Werelderfgoederen) - ISBN 978-90-5345-336-0 - Uitgeverij Matrijs, 2008 - €34,95